مرگ مومن و کافر

بحضرت صادق (ع) عرض کردند که مرگ را از براى ما وصف‏ ‏کن آن جناب فرمود مرگ از براى مؤمن مثل بوى خوش است که آن را ببوید و از جهت خوشى آن بوى او را خواب رباید و جمیع سختی و درد از او منقطع شود اما از براى کافران مثل گزیدن افعى و نیش فرو بردن عقربها یا سختر است پس بآن جناب عرض کردند که گروهى میگویند که مرگ بارها سخت‏تر است از بریدن و قیچی کردن و چیدن به مقراضها و شکستن بسنگها و گردانیدن سنگهاى آسیا بر روى حدقه‏هاى چشم فرمود بلى چنین است از براى بعضى از کافران و بد کردارها آیا نمى‏بینید بعضى از آنها را که معاینه این شدائد از براى آنها روى میدهد و هنگام مرگ در این گونه بلا ها واقع میشوند پس این حالت مردن از براى آنها سخت‏تر است از آنکه در آن بلیات واقع بشوند و این حالت از هر چیزى سخت‏تر است مگر از عذاب آخرت چه آن از عذاب دنیا سخت‏تر است عرض کردند پس چرا ما کافرى را ملاحظه میکنیم که حالت جان دادن برایش آسان مى‏شود و بآسانى جان میدهد و در آن حال سخن میگوید و میخندد و در مؤمنان نیز این حالت را مشاهده کنیم و بسا هست که مؤمنان و کافران در وقت سکرات موت رنج بسیار میکشند و بدشوارى جان میدهند و نهایت سختى از براى آنها روى میدهد فرمود که مؤمن چون بآسانى جان دهد برای اینست که حقتعالى در ثواب او تعجیل فرموده و چون بسختى جان دهد حقتعالى میخواهد او را از گناه پاک کند تا اینکه چون وارد آخرت مى‏شود و در آن سراى قدم نهد پاک و پاکیزه و بدون گناه قدم نهد و مستحق ثواب اخروى شود که هیچ عملى بغیر از ثواب از براى او نباشد، اما کافر چون بآسانى جان دهد حقتعالى میخواهد پاداش حسابى که در دنیا از او صادر شده است آن هنگام بدهد تا اینکه وقتى که در آخرت وارد مى‏شود چیزى از براى او نباشد مگر آنکه موجب عذاب او شود اما وقتى که بدشوارى و سختى جان دهد آن هنگام ابتداى عذاب او باشد و حقتعالى عادلست و به احدى ستم نکند

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْمَعْرُوفُ بِأَبِی الْحَسَنِ الْجُرْجَانِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ [عَنْ جَدِّهِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ قِیلَ لِلصَّادِقِ ع صِفْ لَنَا الْمَوْتَ قَالَ لِلْمُؤْمِنِ کَأَطْیَبِ رِیحٍ یَشَمُّهُ فَیَنْعُسُ لِطِیبِهِ وَ یَنْقَطِعُ التَّعَبُ وَ الْأَلَمُ کُلُّهُ عَنْهُ وَ لِلْکَافِرِ کَلَسْعِ الْأَفَاعِیِّ وَ لَدْغِ الْعَقَارِبِ وَ أَشَدَّ قِیلَ فَإِنَّ قَوْماً یَقُولُونَ إِنَّهُ أَشَدُّ مِنْ نَشْرٍ بِالْمَنَاشِیرِ وَ قَرْضٍ بِالْمَقَارِیضِ وَ رَضْخٍ بِالْأَحْجَارِ وَ تَدْوِیرِ قُطْبِ الْأَرْحِیَةِ عَلَى الْأَحْدَاقِ قَالَ کَذَلِکَ هُوَ عَلَى بَعْضِ الْکَافِرِینَ وَ الْفَاجِرِینَ أَ لَا تَرَوْنَ مِنْهُمْ مَنْ یُعَایِنُ تِلْکَ الشَّدَائِدَ فَذَلِکُمُ الَّذِی هُوَ أَشَدُّ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ عَذَابُ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ أَشَدُّ مِنْ عَذَابِ الدُّنْیَا قِیلَ فَمَا بَالُنَا نَرَى کَافِراً یَسْهُلُ عَلَیْهِ النَّزْعُ فَیَنْطَفِی وَ هُوَ یُحَدِّثُ وَ یَضْحَکُ وَ یَتَکَلَّمُ وَ فِی الْمُؤْمِنِینَ أَیْضاً مَنْ یَکُونُ کَذَلِکَ وَ فِی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْکَافِرِینَ مَنْ یُقَاسِی عِنْدَ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ هَذِهِ الشَّدَائِدَ فَقَالَ مَا کَانَ مِنْ رَاحَةٍ لِلْمُؤْمِنِ هُنَاکَ فَهُوَ تَعْجِیلُ ثَوَابٍ وَ مَا کَانَ مِنْ شَدِیدٍ فَتَمْحِیصُهُ‏ مِنْ ذُنُوبِهِ لِیَرِدَ الْآخِرَةَ نَقِیّاً نَظِیفاً مُسْتَحِقّاً لِلثَّوَابِ الْأَبَدِ لَا مَانِعَ لَهُ دُونَهُ وَ مَا کَانَ مِنْ سُهُولَةٍ هُنَاکَ عَلَى الْکَافِرِ فَلِیُوَفَّى أَجْرَ حَسَنَاتِهِ فِی الدُّنْیَا لِیَرِدَ الْآخِرَةَ وَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا مَا یُوجِبُ عَلَیْهِ الْعَذَابَ وَ مَا کَانَ مِنْ شِدَّةٍ عَلَى الْکَافِرِ هُنَاکَ فَهُوَ ابْتِدَاءُ عَذَابِ اللَّهِ لَهُ ذَلِکُمْ بِأَنَّ اللَّهَ عَدْلٌ لَا یَجُورُ

عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص: 274‏.